تقریبا هفت ماه است که بازار کاغذ در کشور آشفته است و به دنبال آن حیات هر محصول فرهنگی که با آن در ارتباط است دچار تنش و تزلزل شده است. گرچه در این چند ماه مسئولان وعده‌های بسیاری در رابطه با مهار این اوضاع نابه‌سامان و افزایش قیمت کاغذ دادند اما با این وجود همچنان گرانی گریبان‌گیر کاغذ و محصولات فرهنگی مرتبط با آن است.
آذر ماه بود که به دنبال خبر خروج کاغذ از لیست کالاهای دارای اولویت ارزی بازار کاغذ دچار نوسان شد. افزایش ۲۰ درصدی قیمت کاغذ شوک عجیبی به بازار وارد کرد. همان روزها ابوالفضل روغنی، رئیس سندیکای کاغذ و مقوا، درباره عوامل این افزایش قیمت به «ابتکار» گفته بود: دلایل مختلفی برای بالا رفتن این قیمت وجود دارد. نرخ ارز افزایش پیدا کرده است، در ثانی تولید برای کارخانه‌های داخلی به دلیل نبود تعرفه به صرفه نیست. از طرفی تولید هم برای آنان نمی‌صرفد و تولید نمی‌کنند. بنابراین کمبود کاغذ در بازار داخلی به وجود آمده و از طرفی چون واردکنندگان از قبل ثبت سفارش نکرده‌اند، عرضه و تقاضا همخوانی ندارد، قیمت کاغذ افزایش پیدا کرده، ضمن آنکه قیمت جهانی خمیر به شدت بالا رفته است. پس عوامل مختلفی باعث افزایش قیمت کاغذ شده و صرفا افزایش تعرفه و نرخ ارز مبادلاتی مطرح نیست.
گرچه صنایع مختلفی با کاغذ و مقوا سر و کار دارند که همگی در این افزایش قیمت دچار بحران شدند اما آسیب‌پذیرترین محصولات مرتبط با کاغذ مانند کتاب و روزنامه دچار بیشترین آشفتگی شدند. به همین دلیل معاونت فرهنگی خیلی زود وارد ماجرا شد. محسن جوادی، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در همین راستا از اتخاذ تصمیماتی برای بازگشت ثبات به بازار کاغذ خبر داد و گفت: با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت و بانک مرکزی دو موضوع ثابت ماندن تعرفه پنج‌درصدی کاغذ چاپ و تحریر و اعطای ارز مبادله‌ای به واردکنندگان این نوع کاغذ در جلسه به تصویب رسیدند. این دو اقدام شرایط باثباتی را در بازار کاغذ حکمفرما خواهد کرد.
اما بازار کاغذ این شرایط با ثبات را تجربه نکرد. گرچه افزایش تعرفه واردات لغو شد اما قیمت کاغذ همچنان روز به روز بالاتر می‌رفت. کاغذ تقریبا شبیه کیمیا شده بود. اولین قربانیان این گرانی مطبوعات بودند که به دلیل نیاز روزانه دچار مشکلات بسیار شدند. بعضی از روزنامه‌ها برای مقابله با این معضل، صفحات خود را کاهش دادند، برخی تنها به منتشر کردن نسخه دیجیتال اکتفا کردند ولی بعضی از رسانه‌های کاغذی دیگر از پس تامین هزینه‌های افزایش کاغذ برنیامدند و عطای کار رسانه را به لقایش بخشیدند.
باز هم قیمت کاغذ بالا و بالاتر رفت. برخی این افزایش را به گردن رسانه‌های دولتی می‌انداختند و می‌گفتند در واردات کاغذ دست دارند، برخی مدیران و مسئولان ذی‌ربط را مقصر می‌دانستند ولی آنچه که اهمیتی به این مسائل نمی‌داد و همچنان روند صعودی خود را ادامه می‌داد قیمت کاغذ بود.
اواخر آذرماه معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد، «یک محموله کاغذ در حال ترخیص از گمرک است». اما این خبر هم کمک چندانی به برطرف شدن التهاب موجود نکرد. افزایش قیمت دلار در کشور همچنان مانع از کاهش قیمت کاغذ می‌شد. گرچه خبرهای رسمی از ثبات این قیمت خبر می‌داد اما فاکتورهای غیررسمی چیز دیگری می‌گفتند.
کتاب هم به عنوان قربانی دیگر متحمل خسارات زیادی شد و راهی به جز افزایش قیمت کتاب برای جبران این خسارات وجود نداشت.
سال ۹۶ تمام شد اما سال نو حداقل برای کسانی که با کاغذ سر و کار داشتند چندان مبارک شروع نشد. افزایش ناگهانی قیمت دلار باز هم بازار کاغذ را دچار شوکی دیگر کرد. به همین دلیل دوباره مسئولان فرهنگی با همکاری مسئولان اقتصادی تلاش کردند راهی برای افسار زدن به اسب سرکش کاغذ پیدا کنند. اواخر فروردین، سید عباس صالحی در حساب توییتر خود نوشت: «کاغذ در لیست کالاهای اساسی چون مواد غذایی و دارویی قرار گرفت و از تفاوت ارزی، که دولت تامین می‌کند، برخوردار خواهد بود. برای ناشران، نویسندگان و اصحاب مطبوعات، خبر خوشایندی است که دولت نیاز فرهنگی را چونان غذا و دارو برای کشور مهم و اساسی می‌داند» اما این ترفند هم نتوانست جلوی رشد روز افزون قیمت کاغذ را بگیرد.
ماجرا ادامه داشت. همچنان کاغذ ارزان به راحتی پیدا نمی‌شد. برخی می‌گفتند دلیل این اتفاق را عدم توانایی دولت برای تامین ارز مورد نظر جهت خرید کاغذ می‌دانستند اما دو هفته پیش بود که وزیر ارشاد گفت برای تامین ارز خرید کاغذ مشکلی نداریم، اما در توزیع آن مشکلاتی وجود دارد. او همچنین افزود: برای مشکلی برای خرید کاغذ مطبوعات و تامین ارز در این رابطه نداریم و با همان قیمت ۴۲۰۰ تومان مصوب کاغذها را خریداری خواهیم کرد. انتظار می‌رود جریان توزیع‌کننده کاغذ با دقت بیشتری در رابطه با توزیع کاغذ برخورد کند؛ چراکه نابسامانی‌هایی در زمینه توزیع کاغذ وجود دارد و سازمان تعزیرات حکومتی نسبت به آن برخورد لازم را خواهد کرد.
هفته پیش هم سید محمدرضا دربندی، مدیر کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی خبر از راه‌اندازی خط تولید کاغذ روزنامه در شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران داد و گفت: با پیگیری‌های معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشد اسلامی، دستور ویژه رئیس دفتر رئیس‌جمهوری و همراهی مدیرعامل بانک ملی ایران، خط تولید کاغذ روزنامه شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران با ظرفیت ۵ هزار تن راه‌اندازی شد.
وی با بیان اینکه هدف از رایزنی برای راه‌اندازی خط تولید کاغذ روزنامه، کنترل قیمت کاغذ روزنامه‌ای و تنظیم بازار فعلی کاغذ است، گفت: طی نامه ای از سوی مدیرکل پیگیری‌های ویژه دفتر رئیس جمهوری، شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران آمادگی خود را جهت انعقاد قرار داد به منظور تولید اولیه ۵ هزار تن کاغذ روزنامه اعلام کرد.
اما بسیاری معتقدند تولید داخلی کفاف نیاز بازار در حوزه کاغذ را نمی‌دهد. بنابراین در هر حال ناچار به واردات کاغذ هستیم. ۲۱ خرداد خبری منتشر شد که بر طبق بانک مرکزی با با تخصیص ارز ۳۸۰۰ تومانی برای کاغذ چاپ و تحریر موافقت کرد. در همین راستا ابوالفضل روغنی گلپایگانی، رئیس کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی ایران در نشست خبری خود با که هفته گذشته برگزار شد با اشاره به تاثیر نرخ ارز بر بازار کاغذ گفت: متاسفانه نوسانات نرخ ارز توانست بازار کاغذ را هم بر هم بریزد که البته بر این اساس دولت وعده داده تا ۱۲۰ میلیون دلار ارز را به واردکنندگان کاغذ اختصاص دهد تا بتوانند بازار را کنترل کنند. بر این اساس نرخ ارزی که برای این ۱۲۰ میلیون دلار در نظر گرفته شده ۳۸۰۰ تومان است که در واقع به صورت مابه‌التفاوت به مصرف‌کننده نهایی داده می‌شود.
هفت ماه است که بازار کاغذ رنگ آرامش را به خود ندیده است، گرچه تصمیمات بسیاری در راستای مهار این آشفتگی در طول این مدت گرفته و اجرایی شد اما تقریبا هیچ کدام نتوانستند کمی این بازار ملتهب را آرام کنند. حالا با این تصمیمات جدید باید منتظر ماند و امیدوار بود شاید روزنامه و کتاب، این محصولات فرهنگی بار دیگر بتوانند با گذشتن از این مشکلات کمر راست کنند و حداقل با ایجاد یک ثبات نسبی، نفسی تازه کنند.
