اگرچه در سال‌های اخیر تعداد فروشگاه‌های زنجیره‌ای و شعبات آنها در ایران نسبت به گذشته افزایش یافته است. اما نسبت به سایر کشورها (که بخش اعظم عرضه کالاها، توسط فروشگاه‌های زنجیره‌ای استاندارد انجام می‌گیرد) هنوز سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای در نظام توزیع کالا در ایران خیلی کم است.
باید توجه داشت که فروشگاه‌های زنجیره‌ای درفرآیند تامین کالاها به خصوص کالاهای اساسی (از طریق تولید داخلی یا واردات) فعالیت گسترده‌ای را درچارچوب استانداردهای مشخص، در زمینه نگهداری، بسته‌بندی، حمل‌ونقل، فرآوری و در نهایت خرده‌فروشی محصولات مختلف انجام می‌دهند. همچنین این فروشگاه‌ها برای جذب مشتریان بیشتر ، عرضه انواع متنوعی از اقلام مختلف کالاها را با کیفیت و قیمت مختلف در دستور خود قرار می‌دهند.
بطوریکه در بیشتر فروشگاه‌های زنجیره‌ای، یک نوع کالا با بسته بندی‌های مختلف و از برندهای متفاوت عرضه می‌شود و از هر برند نیز در انواع بسته‌بندی‌های متعدد و متنوع (از کمترین تا بیشترین مقدار قابل عرضه) تهیه و عرضه می‌شود. این سیاست، از ابعاد مختلف دارای اهمیت است. از یک سو اقشار کم درآمد به راحتی می‌توانند کمترین وزن از محصول مورد نیاز را باتوجه به درآمد و خط بودجه خود خرید نمایند، از سوی دیگر افرادی که دارای الگوی مصرف متفاوتی هستند و یا از جمله به دلیل عادت به مصرف محصول تازه، مقدار خرید آنها کم است، نیز به راحتی قادر به تامین همان سطح از نیازشان می‌باشند.
شایان توجه است در بیشتر فروشگاه‌های زنجیره ای کشورهای توسعه یافته، کالاهای اساسی و ضروری، در بسته‌بندی‌های با مقیاس کم و البته با قیمت و کیفیت مناسب، برای افراد کم درآمد عرضه می‌گردد. باید توجه داشت که در کنار عرضه دو نوع متفاوت از یک کالا، انواع روش‌های مختلف تخفیف به ویژه عرضه محصولات بصورت حراج نیز دراین فروشگاه‌ها بکار گرفته می‌شود. لازم بذکر است این راهکار فروشگاه‌های زنجیره‌ای استاندارد، متفاوت از عرضه کالاهای تولیدی شرکت‌های مختلف در این فروشگاه‌ها است که معمولا انواع مختلفی از کالاهای با مارک‌های تجاری معروف یا برندهای مختلف را با کیفیت و قیمت متفاوت عرضه می‌دارند.
بدین ترتیب در شعب مختلف فروشگاه‌های زنجیره‌ای استاندارد، باتوجه به ویژگی‌های فرهنگی و اقتصادی مراجعه‌کنندگان، انواع مختلف کالاهای تولیدی برحسب سلیقه و درآمد مشتریان عرضه می‌شود. این امر اگرچه برای افراد مختلف جامعه صورت می‌پذیرد اما نقش و اهمیت آن برای افراد کم درآمد و آسیب پذیر بیشتر است.
در سال‌های اخیر روند افزایش قیمت کالاها و خدمات به دلایل متعدد افزایش یافته و این امر موجب کاهش شدید قدرت خرید اقشار کم درآمد و آسیب‌پذیر شده است. براین اساس برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر و کم‌درآمد در چارچوب سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، ضرورت دارد که دولت، برنامه‌ریزی فرآیند تولید و عرضه کالاها و خدمات لازم را جهت اقشار مختلف به خصوص اقشار کم‌درآمد، در دستور کار قرار دهد و این سیاست‌ها را در نظام توزیع کالا و خدمات فوق‌الاشاره در مناطق مختلف کشور به اجرا بگذارد. بدین‌ترتیب لازم است متولی سیاست‌گذاری در امور ایجاد و فعالیت بنگاه‌های خرده‌فروشی به خصوص وزارت صنعت، معدن و تجارت، اقدامات لازم برای عملیاتی شدن این ضرورت را تدوین و آن را پیگیری نماید. البته باتوجه به سهم بسیار کم فروشگاه‌های زنجیره‌ای در نظام توزیع کالا در ایران، لازم است این کار در خرده‌فروشی‌های سنتی نیز مورد توجه قرار گیرد.
در این ارتباط می‌توان به عرضه انواع گوشت قرمز و سفید اشاره داشت که عموما در بسته‌بندی‌های بیشتر از یک کیلوگرم آماده و عرضه می‌شوند. در حالی که برخی افراد علاقه‌مند به خرید و مصرف گوشت تازه هستند و مصرف آنان کمتر از بسته‌بندی‌های موجود است. ضمن انکه قیمت یک کیلوگرم گوشت خیلی بیشتر از دستمزد روزانه بسیاری از شاغلان کشور است. به عنوان مثال دولت می‌تواند بنگاه‌های فرآوری این گونه محصولات را موظف به عرضه در مقیاس‌های نیم کیلوگرم و یا کمتر نماید.
در بسته‌بندی محصولات زیادی ازجمله خشکبار نیز عمدتا این مشکل دیده می‌شود چراکه بیشتر بسته‌بندی بازار در وزن ۹۰۰گرمی است. آنچه مسلم است باید تولید و توزیع کالاهای متناسب با درآمد اقشار کم درآمد و آسیب‌پذیرد، در دستور کار قرار گیرد. همچنین باتوجه به تعداد اندک شعبات فروشگاه‌های زنجیره‌ای در کشور، ضرورت دارد شرکت‌های بسته‌بندی و فرآوری محصولات مختلف ملزم شوند، محصولات به خصوص کالاهای اساسی را در حداقل کمیت ممکن، بسته‌بندی و در اختیار خرده‌فروشان سنتی قرار دهند. در کل باید توجه داشت که شبکه توزیع باید محصولات مورد نیاز عموم مردم را با بالاترین کیفیت، با قیمت مناسب، رعایت اصول بهداشتی و سلامت و مهمتر از همه رعایت حرمت انسانی همه مردم به ویژه اقشار کم‌درآمد و آسیب‌پذیر تامین و عرضه نماید. در این بین بایستی در سطح خرده‌فروشی امکان تامین و عرضه محصولات گوناگون با مارک‌های تجاری مختلف در اوزان متنوع و با تعداد بسته‌بندی متعدد را متناسب با تقاضای اقشار مختلف جامعه فراهم نماید. آنچه مسلم است فعالان چنین زنجیره‌ای باید بصورت هدفمند از طریق افزایش بهره‌وری و کارایی خود ( چه از طریق سفارش تولیدات داخلی و چه از محل واردات) ملزم به تامین، تولید و عرضه کالاهای اساسی با قیمت‌های ترجیحی و تخفیفی گردند. برای این منظور می‌توان از شرکت‌های تعاونی کارگری، کارمندی و… در مناطق مختلف کشور، نیز استفاده نمود.
در این بین مشارکت فروشگاه‌های تعاونی تشکل‌های صنفی مرتبط با اصناف سراسر کشور باتوجه به توان وپتانسیل فراوان این بخش در مناطق مختلف کشور، می‌تواند برای عرضه بیشتر این محصولات و توفیق هرچه بیشتر این سیاست همکاری و کمک شایانی نماید.
داود چراغی( عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی )
