وضعیت بحرانی کاغذ

بنابه اظهارات رییس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا ، اتخاذ سیاست‌هایی از قبیل تسهیل واردات و اختصاص ارز مبادله‌یی به واردکنندگان کاغذ موجب می‌شود نیاز به کاغذ در حوزه چاپ، تحریر از خارج تامین شود و تولید کارخانجات داخلی نیز دپو یا خمیر شود.

آمار منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن وتجارت حکایت از روند افزایشی تولید انواع کاغذ در سال ۱۳۹۶ نسبت به سال ۱۳۹۵ در کشور دارد. مطابق آمارها، تولیدات حوزه کاغذ اعم از روزنامه، چاپ و تحریر، تیشو، بسته‌بندی و مقوا به ۷۷۰ هزارتن رسید که نسبت به سال ۱۳۹۵ از رشد ۳۲ درصدی برخوردار بوده است. براساس آمار اعلامی، سال گذشته ۱۰۰ هزارتن کاغذ بسته‌بندی روی ریل صادرات قرار گرفت که در نوع خود بی‌سابقه بود. اما در عین آمارها حکایت از کاهش تولید کاغذ در حوزه چاپ، تحریر و روزنامه دارد. معاون مدیرکل صنایع شیمیایی و سلولزی وزارت صنعت، معدن و تجارت دلایل کاهش تولید کاغذ در حوزه چاپ، تحریر و روزنامه را شرکت‌های فعال در این حوزه می داند که به دلیل مقرون به صرفه بودن تولید سایر کاغذها کمتر مبادرت به تولید کاغذ چاپ، تحریر و روزنامه می‌کنند.

اما فعالان حوزه کاغذ نظر دیگری در این باره دارند و یکی از دلایل کاهش تولید کاغذ در کشور را سیاست‌های غلط و ضد حمایتی دولتمردان می‌دانند. بنابه اظهارات رییس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا، اتخاذ سیاست‌هایی از قبیل تسهیل واردات و اختصاص ارز مبادله‌یی به واردکنندگان کاغذ موجب می‌شود نیاز به کاغذ در حوزه چاپ، تحریر از خارج تامین شود و تولید کارخانجات داخلی نیز دپو یا خمیر شود. از این‌رو، تولیدکنندگان تولید این نوع کاغذ ترجیح می دهند به دلیل مقرون به صرفه نبودن وعدم حمایت تغییر رویکرد داده و دیگر به تولید کاغذ در حوزه چاپ، تحریر و روزنامه نمی‌پردازند.

سیاست‌های ضد حمایتی تولید

گرانی ۲۵درصدی کاغذ در پاییز سال گذشته واکنش‌های زیادی را به دنبال داشت. اگرچه نباید این موضوع را از نظر دور داشت که بازار کاغذ طی سال‌های گذشته با بحران‌های زیاد‌ی از جمله رکود‌ مواجه شد‌؛ رکود‌ی که به گفته فعالان این حوزه هنوز هم مهار نشد‌ه و د‌امنگیر صنعت کاغذ د‌ر کشور نیز شد‌ه است. اما بررسی وضعیت فعلی بازار کاغذ نشان می‌دهد که تقریبا از یک‌سال گذشته تاکنون با طرح موضوع حذف یارانه کاغذ مطبوعات و نشریات و توزیع نشدن حواله‌های کاغذ در کشور، گرانی کاذبی را در این بازار رقم زده است. اما از آن سو، دولتی‌ها که شاهد آشفته‌بازار گرانی کاغذ بودند، بیکار ننشسته و برای عبور از این بحران تشکیل جلسه دادند. بر همین اساس مهم‌ترین خروجی ستاد تنظیم بازار کاغذ، رونمایی از تصمیمات جدید دولتمردان برای اختصاص ارز مبادله‌یی به این کالا بود. این در حالی است که با وجود توان بالای تولید و رفع نیاز کشور در کارخانه‌های تولید کاغذ وجود دارد و تخصیص ارز مبادله‌یی به واردات کاغذ تنها به واردات بی‌رویه این کالا و اشباع بازار کشور از کالای وارداتی دامن زد و تقاضا برای کاغذ تولیدی کارخانه‌ها با کاهش شدیدی مواجه شد.

از آنسو، گزارش‌ها حاکی از این است که سیاست‌ها و تصمیمات غیر کارشناسی به ورشکسته شدن کارخانه‌های داخلی دامن زنده است. چراکه ابتدای مهرماه سال گذشته بود که سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در ابلاغیه‌ای از توقف قراردادهای بهره‌برداری صنعتی و تجاری در جنگل‌های شمال طی سال جاری خبر داد. تصمیمی که به گفته رییس این سازمان یک تصمیم مهم و اساسی در راستای پایداری جنگل و براساس قانون پنج ساله ششم توسعه انجام شده است. اما با ابلاغیه توقف بهره‌برداری از جنگل‌های شمال حجم قابل توجهی از چوب مصرفی نیازمند واردات شد در حالی که یکی از زمینه‌های مصرفی چوب زراعتی جنگل‌های شمال کاغذ است و کاغذ به عنوان یک کالای فرهنگی و نماد توسعه یافتگی به خودی خود دارای اهمیت فراوانی است. این تصمیم باعث شد تا کارخانه‌های تولیدی کاغذ در تهیه مواد اولیه خود نیز با مشکل جدی مواجه شوند.

این در حالی است که فعالان حوزه کاغذ می‌گویند کاغذ داخلی هم به محیط‌زیست آسیب نمی‌رساند و هم جلوی خروج ارز را می‌گیرد. جهانگیر شاهمرادی، مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان البرز وضعیت فعلی صنعت چاپ و کاغذ را اینگونه شرح می‌دهد: «مشکلات زیست‌محیطی در ایران بسیار زیاد است و معضل کم‌‌آبی و قطع درختان سبب ایجاد آلودگی زیست‌محیطی در کشور می‌شود. به گفته جهانگیر شاهمرادی، در کشور به دو میلیون تن کاغذ نیاز است، حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار تن کاغذ به کشور وارد می‌شود که ارز زیادی را از ایران خارج می‌کند و حدود یک میلیارد دلار پول باید برای واردات کاغذ هزینه شود و حدود ۷۰۰ هزار تن نیز کاغذ در کشور تولید می‌شود. اگر کاغذ بازیافتی استفاده شود چهار درخت قطع می‌شود؛ چراکه محققان کشور به راهکاری دست یافتند که به جای بریدن درختان یا استفاده از خمیر وارداتی از تفاله‌های نیشکر که به آن باگاس می‌گویند، خمیر کاغذ تهیه کنند. در حال حاضر جلوی خیلی از کارخانه‌ها را گرفتند که درخت را قطع نکنند و به همین دلیل خمیر چوب از خارج وارد می‌شود. باید یادآور شد که کاغذ یکی از محصولاتی است که در GDP و رشد اقتصادی تاثیر قابل اشاره‌یی دارد و باید در ارتباط با ساماندهی بازار آن چاره‌اندیشی شود.

با توجه به تسهیل واردات و افزایش قیمت کاغذ، عده‌یی که واردکننده حرفه‌یی نیستند و فقط پول دارند به این حوزه وارد شده‌اند و حتی برخی از تولید‌کنندگان نیز به دلیل شرایط سخت تولید به سمت و سوی واردات روی آورده‌اند و بیم آن می‌رود که سازمان‌ها و نهادها و ارگان‌های نظامی و نیمه‌دولتی و بانک‌های کشور نیز برای کسب سود بیشتر به این عرصه بیایند و این موضوع موجب بر هم زدن آرامش بازار شود. از طرفی این سیاست دولت منجر به تسهیل واردات کاغذی شده که از گذشته باوجود توان بالای تولید داخل تعرفه واردات برای ان در نظر گرفته نشده بود. فعالان این حوزه نیز از تصمیماتی دولت که تنها برای مهار افزایش قیمت‌ها و بدون در نظر گرفتن شرایط تولید‌کنندگان داخلی گرفت انتقاد می‌کنند و مهم‌ترین عامل برای توقف تولید کاغذ تحریر و روزنامه می‌دانند.

رشد ۳۲ درصدی تولید کاغذ

البته از آنسو، آمار منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن وتجارت حاکی از این است که سال گذشته تولیدات حوزه کاغذ اعم از روزنامه، چاپ و تحریر، تیشو، بسته‌بندی و مقوا به ۷۷۰ هزار تن رسید که نسبت به سال ۱۳۹۵ از رشد ۳۲ درصدی برخوردار بوده است.

معاون مدیرکل صنایع شیمیایی و سلولزی وزارت صنعت، معدن و تجارت در تشریح این آمارها به شاتا گفت: بطور کلی مصرف انواع کاغذ در ایران به دلیل تغییر الگوی مصرف توسعه صنعتی رو به افزایش است و سال گذشته مجموع تولید کاغذ کشور در یک شرایط بسیار عالی قرارداشت. بنابه اظهارات محمد علی اسفندیاری، سال گذشته تولیدات حوزه کاغذ اعم از روزنامه، چاپ و تحریر، تیشو، بسته‌بندی و مقوا به ۷۷۰ هزار تن رسید که نسبت به سال ۱۳۹۵ از رشد ۳۲ درصدی برخوردار بود.

معاون مدیرکل صنایع شیمیایی و سلولزی وزارت صنعت، معدن و تجارت ادامه داد: سال گذشته جز کاهش تولید در حوزه کاغذ چاپ، تحریر و روزنامه خوشبختانه سایر حوزه‌ها از رشدقابل توجهی برخوردار بودند. همچنین به گفته او، کاغذ بسته‌بندی طی ۱۲ ماهه سال گذشته به تولید بی‌سابقه ۵۴۰ هزار تن رسید که ۶۰ درصد نسبت به سال ۱۳۹۵ رشد را نشان می‌دهد. همچنین مطابق آمار اعلامی، سال گذشته ۱۰۰ هزارتن کاغذ بسته‌بندی روی ریل صادرات قرار گرفت که در نوع خود بی‌سابقه بود.

او در بخش دیگری از سخنان خود ضمن اشاره به توان ۳۷ درصدی تولید کاغذ تیشو کشور در سال ۱۳۹۶ گفت: خوشبختانه در سال گذشته نه تنها مجموع نیاز بازار از تولیدات داخلی تامین شد بلکه ۱۲ هزار تن از این کاغذ روی ریل صادرات قرار گرفت. معاون مدیرکل صنایع شیمیایی و سلولزی وزارت صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه کاغذ تیشو در تولید دستمال کاغذی کاربرد دارد، افزود: این کالا امروز با مدرنترین ماشین‌آلات و بهترین کیفیت در کشور تولید و به بازارهای مصرف داخلی و خارجی عرضه می‌شود. او در عین حال اشاره به کاهش تولید کاغذ در حوزه چاپ، تحریر و روزنامه اظهار کرد: شرکت‌های فعال در این حوزه به دلیل مقرون به صرفه بودن تولید سایر کاغذها کمتر مبادرت به تولید کاغذ چاپ، تحریر و روزنامه می‌کنند.

حال رییس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا، در گفت‌وگو با «تعادل» تصمیمات دولت برای تسهیل واردات کاغذ را مهم‌ترین عامل برای توقف تولید کاغذ در کارخانه‌های داخلی می‌داند و در این باره به تعادل می‌گوید: کارخانه‌های تولید کاغذ روزنامه و تحریر به علت حمایت نشدن از سوی دستگاه‌های متولی تعطیل شدند، زیرا تمام نیاز بازار از طریق واردات انجام شد و تولیدات این کارخانه‌ها دپو یا خمیر می‌شود.

به گفته ابوالفضل روغنی گلپایگانی، واردات کاغذ تحریر و روزنامه به دلیل ارائه تسهیلاتی همچون ارز مبادله‌یی به واردکنندگان برای آنها جذابیت دارد و حتی تولیدکنندگان نیز به جای تولید به واردات این کالا روی آورده‌اند. اما از آنسو، برخی خبرها حاکی از این است که عدم حمایت از تولیدکنندگان داخلی این محصول، موجب شده تا تا تولید کارخانه‌ها به تعطیلی کشانده شود.

البته رییس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا، ضمن رد چنین اظهاراتی، می‌گوید: ما نمی‌خواهیم واردات کاغذ به کشور ممنوع شود، اما حداقل با حمایت از کارخانه‌های داخلی به آنها امکان رقابت با محصولات خارجی داده شود. او با اشاره به اینکه ۳ کارخانه تولیدکننده کاغذ چاپ و تحریر در کشور که در سال ۹۶ تولید جدی نداشتند، گفت: از سال گذشته تاکنون با اینکه شعار «اقتصاد مقاومتی» مطرح بود، تقریباً هیچ کاغذ تحریر و روزنامه‌یی در کشور تولید نشده است. مشکل اینجاست که کاغذ خارجی را حاضر هستیم به هر قیمتی تهیه کنیم اما برای تعیین قیمت کاغذ داخلی شرایط سختی برای تولید‌کنندگان اعمال می‌شود.

روغنی گلپایگانی با انتقاد از عملکرد برخی دستگاه‌های دولتی افزود: کارخانه‌های داخلی می‌توانند ۶۰ درصد نیاز داخلی کاغذ روزنامه و ۴۰ درصد نیاز کل کشور به کاغذ تحریر را تامین کنند. اما باید این اعلام نیاز صورت بگیرد، که این هم جزو وظایف آموزش و پرورش یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است؛ چراکه این نهادها استفاده انبوه این نوع کاغذ را دارند. اما برخی نهادها مانند آموزش‌وپرورش و وزارت ارشاد از خرید کاغذ داخلی استقبال نمی‌کنند و به سمت خرید کاغذ وارداتی روی می‌آورند. همچنین به گفته رییس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا، چندی پیش سرمایه‌گذاری‌های خوبی در حوزه کاغذ انجام شد، اما این این روند سرمایه‌گذاری اشتباه بود؛ چراکه به جای سرمایه‌گذاری بر حوزه تولید کاغذ، شاهد ورود سرمایه به حوزه تولید کاغذ بسته‌بندی که مازاد بر مصرف تولید داشتیم، بودیم. او علت امر را صدور مجوز بی‌حساب و کتاب از سوی وزارت صنعت می‌داند، که موجب شده ما با اتلاف منابع مواجه شویم.

بنابه اظهارات این فعال اقتصادی، هم‌اکنون کیفیت تولید داخل از لحاظ کیفی فاصله اندکی با کاغذ مشابه چینی و اندونزیایی دارد، اما همین کاغذها از اندونزی وارد می‌شود. این در حالی است که کارخانه‌های کاغذ کشور نیز در طول مدت زمان مشخصی می‌توانند کاغذ با آن کیفیتی که مشتری می‌خواهد را تامین کنند. از دیگر سو، واردات این نوع کاغذ که مصرف انبوهی در کشور دارد و تاثیر مستقیم روی قیمت انواع دیگر کاغذ دارد می‌تواند از نوسانات ارز تاثیر مستقیم بگیرد و باعث نوسان قیمت در بازار کشور شود.